Charakterystyczną cechą każdej umowy pożyczki jest obowiązek zwrotu przekazanej rzeczy lub oznaczonej kwoty pieniężnej. Nie każdy jednak wie, że jedna ze stron ma prawo odstąpić od takiego zobowiązania pod warunkiem spełnienia określonych przesłanek ustawowych. Kiedy zatem możliwe jest wcześniejsza rezygnacja z umowy pożyczki i komu dokładnie przysługuje to prawo?
Pożyczka
Zgodnie z treścią art. 720 Kodeksu cywilnego, przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Jeżeli szybka pożyczka online to mowa pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych, wymaga zachowania formy dokumentowej.
Umowa pożyczki należy do kategorii zobowiązań dwustronnych, których podstawowym celem jest czasowe przeniesienie prawa własności rzeczy oznaczonych co do gatunku lub pieniędzy. Podstawowym obowiązkiem każdego pożyczkobiorcy jest terminowy zwrot przedmiotu pożyczki, najczęściej wraz z należnymi odsetkami.
Wszystkie pożyczki są zobowiązaniami terminowymi, niemożliwe jest zawieranie tego rodzaju umów na czas nieokreślony. Okazuje się jednak, że pożyczkodawca ma możliwość wcześniejszego odstąpienia od zawartego kontraktu, nawet gdy nie nadszedł jeszcze termin jego zakończenia.
Wcześniejsze rozwiązanie umowy pożyczki
Umowa pożyczki może być rozwiązana przed terminem, gdy pożyczkobiorca spełnił swoje świadczenie wcześniej, niż było to ustalone przez strony. Jest to jednak czynność wymagająca obopólnej zgody zarówno pożyczkodawcy, jak i pożyczkobiorcy.
Część umów pożyczek zawiera w sobie postanowienia, zgodnie z którymi wcześniejsza spłata długu będzie wiązała się z dodatkowymi kosztami dla pożyczkobiorcy – wcześniejsze rozwiązanie umowy jest więc prawnie dopuszczalne, ale wiąże się wówczas z dodatkowym obciążeniem finansowym dłużnika. Oczywiście nie jest to regułą, a decydujące znaczenie ma treść zawartej umowy.
Odstąpienie od zawartej pożyczki
Rozwiązania umowy nie należy mylić z prawem odstąpienia od istniejącego kontraktu. O ile bowiem pierwsze następuje albo wskutek zgodnej woli obu stron albo z upływem czasu na jaki została zawarta umowa, o tyle drugie jest czynnością jednostronną. Innymi słowy, odstąpienie od umowy jest formą wyrażenia woli tylko przez jedną osobę. W przypadku umowy pożyczki prawo to przysługuje wyłącznie pożyczkodawcy.
Zgodnie z regulacją art. 721 KC, dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Uprawnienie to nie przysługuje dającemu pożyczkę, jeżeli w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć.
Jak wynika z powyższego, prawo do odstąpienia od umowy pożyczki pojawia się tylko wtedy, gdy dający pożyczkę ma uzasadnione obawy co do wypłacalności swojego dłużnika – np. dowiedział się o utracie przez niego pracy, upadku jego działalności lub pojawienia się dodatkowych obciążeń, które niweczą szanse na zwrot pożyczki.
Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 20 marca 2014 r. (sygn. akt I ACa 1197/13), zgodnie z art. 721 KC "zły stan majątkowy" i "wątpliwość zwrotu pożyczki" uprawnia jedynie dającego pożyczkę do odstąpienia od umowy i odmowy wydania przedmiotu pożyczki, ale tylko wówczas, gdy o takim stanie nie wiedział. Intencją ustawodawcy była ochrona interesów pożyczkodawcy, w sytuacji trudności w należytym zbadaniu stanu majątkowego pożyczkobiorcy. W wypadku, gdy pożyczkodawca stan taki zna i decyduje się na zawarcie umowy oznacza to jedynie istnienie po jego stronie zwiększonego ryzyka w odzyskaniu należności, ale nie może stanowić dla dłużnika podstawy do zwolnienia z obowiązku zwrotu pożyczki.
Pamiętajmy, że istotą umowy pożyczki jest obowiązek zwrotu jej przedmiotu, czyli zwrot określonej co do wielkości ilości pieniędzy. Treść umowy przesądza o chwili, w której ów przedmiot umowy powinien być zwrócony. Przepisy kodeksu cywilnego (poza art. 721, który dotyczy złej sytuacji pożyczkobiorcy) nie przewidują możliwości odstąpienia od umowy pożyczki. Ponadto wobec określenia w treści umowy terminu zwrotu przedmiotu pożyczki, powód nie miał możliwości jej wypowiedzenia. Do zawarcia pożyczki niekonieczna jest zaś wypłata pieniędzy do rąk pożyczkobiorcy.