Wiadomości z Gliwic

Radiostacja Gliwice w drodze do UNESCO

  • Dodano: 2023-02-21 06:30, aktualizacja: 2023-02-20 22:02

Dobiegają końca prace projektowe modernizacji zabytkowego kompleksu urbanistycznego Radiostacja Gliwice. Inwestycja wzorcowo wpisuje się w program funduszy europejskich FENIKS przeznaczonych na finansowanie infrastruktury kultury i turystyki kulturowej.

Nabór wniosków rozpocznie się już w maju

Wzniesiona w latach 30. XX wieku drewniana wieża radiostacji wraz z przylegającym do niej budynkami i parkiem jest najważniejszym gliwickim zabytkiem, najbardziej rozpoznawanym w Polsce i poza jej granicami obiektem tutejszej architektury i sztuki inżynieryjnej. Jest wpisana  na krajową listę Pomników Historii, znajduje się na Europejskim Szlaku Techniki i Dziedzictwa Przemysłowego, a obecnie prowadzone są starania o umieszczenie jej na tzw. narodowej liście informacyjnej, co stanowi pierwszy krok do wpisania zabytku na światową listę UNESCO. Ta ważna dla Gliwic i regionu inwestycja rozpocznie się pod warunkiem uzyskania finansowego wsparcia ze środków europejskich, ministerialnych oraz budżetu Miasta Gliwice. 

Wydarzenia, które rozegrały się 31 sierpnia 1939 roku w Radiostacji Gliwice, wówczas  Sender Gleiwitz - łącznie z kilkoma innymi tego rodzaju incydentami, które miały miejsce w przygranicznych obszarach Rzeczpospolitej Polskiej i III Rzeszy - posłużyły hitlerowskim Niemcom za pretekst do rozpętania II wojny światowej.  Zamordowany podczas Prowokacji Gliwickiej Franz Honiok: Ślązak, powstaniec śląski, katolik, działacz Związku Polaków w Niemczech, był pierwszą ofiarą tej katastrofy, symbolem milionów istnień ludzkich pochłoniętych przez wojenną hekatombę. 

„W tym wyjątkowym miejscu planujemy zorganizować jeden z ważniejszych w kraju ośrodków muzealno-edukacyjnych tematycznie związanych z II wojną światową. Zwrócimy szczególną uwagę na katastrofalne w skutkach decyzje natury politycznej, na instrumentalne  wykorzystywanie mediów do dezinformowania i manipulowania społeczeństwami, na kłamstwo historyczne, na odpowiedzialność za dokonywane przez każdego z nas wybory, na nieodwracalne skutki zacierania granicy między dobrem a złem. Chcemy także w inspirujący sposób opowiadać o dramatycznej historii mieszkańców Gliwic i regionu w XX wieku, zwłaszcza w nieszczęsnym okresie dwóch totalitaryzmów. Naszym  zamiarem jest  działanie w ścisłej współpracy z wiodącymi tego rodzaju instytucjami w Europie, pracującymi w formule otwartej, sprzyjającej żywej dyskusji o sprawach minionych, a ze względu na krwawą wojnę prowadzoną tuż za naszą wschodnią granicą, bardzo aktualnych. Wypełnimy program nowego muzeum wartościowymi przedsięwzięciami adresowanymi do tysięcy gości, którzy co roku przyjeżdżają tutaj, do miejsca-symbolu, często z odległych zakątków świata.  Przede wszystkim chcemy stworzyć nowe miejsce dla kultury na pożytek mieszkańców Gliwic i na chwałę naszego miasta gdyż nasze przedsięwzięcie będzie największą, podjętą od wielu lat inwestycją w obszarze gliwickiej infrastruktury związanej z dziedzictwem kulturowym. Modernizacja kompleksu radiostacji pozwoli poza wszystkim stworzyć atrakcyjny „produkt turystyczny”, powiązany z niedawno przez nas utworzonym Domem Pamięci Żydów Górnośląskich położonym w niewielkiej odległości od Radiostacji Gliwice” – mówi Grzegorz Krawczyk, dyrektor Muzeum w Gliwicach.

Scenariusz nowej, stałej wystawy muzealnej, obejmuje trzy warstwy tematyczne:

  • historyczną,
  • techniczną,
  • fabularną.

Warstwa techniczna związana będzie z pierwotną funkcją i zasadami działania Radiostacji Gliwice, wyeksponuje specyfikę unikalnego zabytku techniki radiowej, okoliczności jego powstania i zasady jego działania. 

Część historyczna, najbardziej rozbudowana, przedstawia kontekst, tło oraz najważniejsze zagadnienia polityczne związane pośrednio i bezpośrednio z tym miejscem oraz wydarzeniami, które doprowadziły do Prowokacji Gliwickiej i wybuchu wojny. Utworzą ją bloki tematyczne: konflikt polsko-niemiecki o Górny Śląsk po I wojnie światowej i podział regionu, radiofonia na polskim i niemieckim Górnym Śląsku, Niemcy i niemiecki Górny Śląsk w czasach nazistowskich, Prowokacja Gliwicka i pamięć o niej. Trzecia warstwa, fabularna, przybliży dramatyczny przebieg zorganizowanej przez służby specjalne III Rzeszy Niemieckiej akcji dywersyjnej nazywanej „Prowokacją Gliwicką”, która doprowadziła do śmierci Franciszka Honioka - niewinnej ofiary brutalnego mordu politycznego - którego imieniem, z inicjatywy Muzeum w Gliwicach, nazwano plac otaczający drewniany maszt radiostacji. 

Prace nad scenariuszem, poprzedzone licznymi kwerendami w Polsce i zagranicą, oraz nadzór nad jego przełożeniem na projekt wykonawczy ekspozycji prowadzi od kilku lat zespół w składzie: Ewa Wosz, Zbigniew Gołasz, Grzegorz Krawczyk, dr Sebastian Rosenbaum i dr Bogusław Tracz. Dokumentacja wykonawcza będzie gotowa w kwietniu 2023 r. Jest na bieżąco uzgadniana z Śląskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Katowicach i opiniowana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. Autorem projektu plastycznego wystawy oraz projektu modernizacji całego kompleksu urbanistycznego jest Mirosław Nizio, szef pracowni architektonicznej Nizio Design International, znanej z realizacji wielu nowoczesnych instytucji kultury w Polsce i zagranicą. 

„W Gliwicach, w sierpniu 1939 r. niemieckie służby specjalne przeprowadziły akcję, w trakcie której bodaj po raz pierwszy w dziejach wykorzystano nowoczesne media celem wpuszczenia w przestrzeń publiczną fałszywej informacji, mającej ułatwić i usprawiedliwić prowadzenie wojny. Posłużono się kłamstwem i posunięto do zbrodni. Żyjemy nadal w świecie pełnym dezinformacji. Dwa lata temu na jednym z portali internetowych ukazał się artykuł, którego autor prognozował „jakiś scenariusz gliwicki” na wschodzie, który dał by Putinowi pretekst do wojny. Niespełna rok później, celem „denazyfikacji i demilitaryzacji” Rosja rozpoczęła wojnę przeciwko Ukrainie, nazywając ją „specjalną operacją militarną”. Historia się powtórzyła. Aby tego uniknąć, konieczna jest systematyczna edukacja prowadzona w miejscach przez historię stygmatyzowanych, takich jak Radiostacja w Gliwicach. Wydarzenia, których jesteśmy świadkami w Ukrainie pokazują  dobitnie, że potrzeba prowadzenia edukacji historycznej we współczesnym kontekście, jest ciągle, a może jeszcze bardziej niż kiedyś, aktualna” – dodaje Grzegorz Krawczyk.

Aranżując przestrzeń wystawy projektanci uważnie przyjrzeli się zastanej architekturze zabytkowych zabudowań Radiostacji i jej zachowanemu do dziś wyposażeniu. Zainspirowali się też utrwalonym na zdjęciach i filmach industrialnym krajobrazem Górnego Śląska pierwszej połowy XX wieku. Wykorzystane w projekcie materiały, m.in. konstrukcja z ciemnej stali, ekspozytory z perforowanej blachy, są nie tylko budulcem scenografii, ale też nośnikiem treści, które angażują zmysły odbiorcy. 

- „Czerń blachy potęguje aurę niepokoju. Jej zimna lecz frapująca struktura, skłania do dotyku, a przenikające przez perforacje światło, buduje niepokojący światłocień rodem z filmów noir. Z surowością blachy skontrastowaliśmy delikatność szkła. Jego przejrzystość reprezentuje nienamacalny sygnał radiowy. Efemeryczny materiał w połączeniu z grą światła ukształtuje wizualną interpretację dźwięku, symbolizującego nie tylko rozwój i popularyzację radiofonii na Górnym Śląsku, ale także polityczną walkę w eterze między Polakami a Niemcami” – mówi Mirosław Nizio, szef Nizio Design International.

Podział wystawy

Wystawa będzie podzielona na szereg galerii. Nastrój w nich panujący będzie budowany w oparciu o kontrasty światła i cienia, czerni i bieli oraz o wydłużone smugi snopów światła, stwarzające poczucie tajemniczości. Oparcie projektu wystawy na silnych kontrastach, stylistyce filmu z gatunku „noir”, spotęguje wrażenie skrywania tajemnicy, którą owiane były okoliczności przebiegu prowokacji. Projektanci postawili na głębsze zaangażowanie zwiedzającego w interakcję z wystawą – poczuje się niczym prowadzący śledztwo detektyw, własnymi rękoma oddzieli prawdę od historycznych przekłamań, od sprokurowanych przez Niemców fake-newsów. W ramach pielęgnowania pamięci o prowokacji na wystawie zaprezentujemy kolejne filmy i publikacje, jak również wspominamy upamiętnienia prowokacji i historię radiostacji w PRL, wykorzystując m.in. zdjęcia operacyjne SB z obserwacji obywateli RFN zainteresowanych terenem radiostacji.

„Celem naszego projektu jest zaproponowanie interesujących, nowoczesnych rozwiązań architektonicznych, wzmacniających siłę wyrazu i przesłanie ideowe muzeum, przy równoczesnym podejściu pełnym szacunku dla historii i powagi miejsca, wprowadzającym harmonię w układ urbanistyczny radiostacji, przy maksymalnym zachowaniu wartości zabytkowej budynków z lat trzydziestych XX wieku. Wyrazem tego podejścia jest zlokalizowanie głównego kubaturowego obiektu, mieszczącego znaczną część wystawy pod ziemią, pod dziedzińcem, między głównymi budynkami radiostacji Zastosowana w tym przypadku poetyka służy m.in. ukazaniu możliwie dokładnego rzeczywistego przebiegu prowokacji, prawdziwego oblicza negatywnego bohatera prowokacji gliwickiej, niemieckiego zbrodniarza Alfreda Naujocksa, a przede wszystkim wydobycia z cienia niepamięci Franciszka Honioka. Aranżacja przestrzeni uzmysłowi zwiedzającym, że znajdują się w miejscu, gdzie rozgrywały się kluczowe historyczne momenty i pozwoli zaobserwować prawdziwy przebieg wydarzeń oraz odczuć towarzyszące mu emocje. Zastosowanie technologii AR pozwoli na przeżycie momentu prowokacji niemal w czasie rzeczywistym” – mówi Mirosław Nizio.

Planowana modernizacja i rozbudowa istniejącego kompleksu łączy się z wprowadzeniem do niego wielu nowych funkcji użytkowych, charakteryzujących współczesne ośrodki muzealno-turystyczne. Zewnętrzny wygląd budynków pozostanie jednak zachowany. W jednym z nich znajdą się pracownie multimedialne, w których będą realizowane funkcje edukacyjne, w tym miedzy innymi: warsztaty kształtujące praktyczne umiejętności prowadzenia radia internetowego, nagrań, montażu i obróbki dźwięku, dziennikarstwa radiowego. W tym samym budynku będą się mieściły także pomieszczenia dla personelu muzealnego oraz komercyjny lokal gastronomiczny. W trzecim budynku zostanie zorganizowany na nowoczesny hotel, z wnętrzami aranżowanymi w stylistyce nawiązującej do lat 30. XX wieku, z trzynastoma apartamentami na wynajem krótkoterminowy. Budynek, w którym obecnie mieści się oddział Muzeum w Gliwicach będzie połączony z nowym, wielkokubaturowym, podziemnym obiektem przeznaczonym na stałą ekspozycję muzealną. W kompleksie przewidziano także budowę parkingów dla samochodów osobowych i autokarów, plenerowego placu muzealnego oraz widokowego tarasu.

Dodaj komentarz

chcę otrzymać bezpłatny newsletter portalu mojeGliwice.pl.

Publikowane komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników portalu.
Wydawca portalu nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Czytaj również